History

Article Index


ISTÓRIA BADAK KONA-BA UNE-TL
 

União Nasional dos Escuteiros de Timor-Leste (UNE-TL) hanesan movimentu ida ne’ebé hamrik ho objetivu prinsipál atu fo formasaun ba juventude sira. Hahun ba nia istória, movimentu escutismo ne’e uluk liu moris iha rai Inglatera iha tinan 1907, ho nia fundadór mák Robert Stephenson Smith Baden Powell ou koñesidu ho naran Lord Baden Powell. Movimentu ne’e mak naran Boys Scout no oras ne’e daudaun eziste iha mundo tomak iha mahon WOSM (World Organization of the Scout Movement) nian.

Iha Timor-Leste rasik, movimento ida ne’e hahú moris iha 1970 ho naran CNE (Corpo Nacional dos Escuteiros) ne’ebé harii husi Missionário Portugués ida naran Pe. Victor Manuel no padre Timór-oan na’in rua: Pe. Leão da Costa ho padre Domingos Morato da Cunha. Movimento ida ne’e eziste iha Igreja Katólika nia mahon to’o tinan 1975 wain-hira militár Indonézia invade Timor-Leste.

Iha tempu governasaun Indonézia nian iha Timór, eziste mós movimentu escutistas hanesan ho naran Gerakan Pramuka, ne’ebé formalmente iha governu Indonézia nia okos. Tempu hanesan, Igreja Katólika mós harii hikas fali Corpo dos Escuteiros Catolicos (CEC), hanesan movimentu Escutista ne’ebé hamahan-án iha Igreja. Ne’ebé iha faze ne’ebá eziste Movimentu Escutista rua mák hanesan “Gerakan Pramuka” no “Corpo dos Escuteiros Catolicos (CEC)”.

Iha faze luta ba Libertasaun Nasional Timor-Leste nian, movimentu rua ne’e, organizasionalmente ou liu husi membru sira, fo mós suporta ba luta Timor-Leste nian ne’e. Tamba ne’e mak iha tempu Indonézia nian, organizasaun rua ne’e estratejikamente la bele hamutuk duni. 

Iha fulan Setembru 1999, wain-hira Timor-Leste manan referendum, mosu transformasaun boot iha rai ida ne’e. Movimentu rua ne’e mós reorganiza-an no iha fulan Outubru 1999, liu husi organizasaun ida-idak nia membru, organiza fali aktividades balu hodi hatudu katak movimentu escutistas iha Timór moris nafatin. CEC hala’o ninia aktividades iha Igreja nia mahon no-mós eis membru Gerakan Pramuka sira hamoris fali movimentu escutista foun ida ho naran Scout Nasional Timor-Leste hodi fó nafatin formasaun no atividades balun ba joventude sira.

Tamba Asosiasaun rua ne’e nia objetivu ida deit ne’e mak sira túr hamutuk hodi forma Ekipa Task Force ida iha tinan 2004, hodi prepara esbosu Estatutu no ikus mai ekipa ne’e realiza Assembleia Jerál Dahuluk iha loron 2 fulan Dezembru 2005 iha Salaun Igreja Balide no husi ne’ebá transforma kedas unifikasaun asosiasaun rua ne’e sai ida deit ne’ebé mak oras ne’e hanaran União Naçional dos Escuteiros de Timor-Leste (UNE-TL).

União Nasional dos Escuteiros de Timor- Leste (UNE-TL) hala’o  ona Assembelia Jerál ba dahuluk iha loron 2 Dezembru 2005 hodi aprova estatutu, deside lensu, farda, hili estrutura Konselho Nasional UNE-TL periudu 2005-2008. UNE- mós ofisialmente rejistu ona iha Dirasaun Nasionál Notariadu Ministériu da Justiça nian ho númeru TIN 4992395, No hetan Rekoñesimentu hosi Governu hanesan Úniku Organizasaun Movimentu Escutismu iha Timor-Leste, liu hosi Rezolusaun do Governo No. 25/2015.

Oras ne’e daudaun UNE-TL sai ona membru provizória ka Membru Potensial/Potentia Member ba Rejiaun Ázia Pasífiku (APR) no iha hela preparasaun hodi priénse rekezitus sira hodi sai membru permanente (full member) ba APR no mós WOSM (World Organization of the Scout Movement).